بدنبال کودتای «نور محمد تره‌کی» علیه «داوود خان» در سال 1357 خورشیدی و سپس تجاوز شوروی به افغانستان، شمار زیادی از افغانستانی‌ها دست به مهاجرت زدند و ایران به یکی از کشورهای مهاجر پذیر تبدیل شد.
به گزارش خبرنگار سایت افغانستان خبرگزاری فارس، در زمان «ناصر الدین شاه قاجار» بود که وضعیت جغرافیایی مرزهای ایران و افغانستان تثیبت شد و تفاوتی میان ایرانی و افغانستانی بوجود آمد.
در قسمت‌های گذشته، به جدایی افغانستان از ایران و آغاز مهاجرت اقوام گوناگون افغانستان از شهرهای مختلف این کشور به ایران در زمان ناصر الدین شاه اشاره شد.
همچنین در قسمت گذشته این مطلب، پیشینه حضور اقوام مختلف مهاجرین افغانستانی به ایران و نقش آنان در فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مشهد مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفت.
در این قسمت وضعیت و پیشینه حضور مهاجرین افغانستانی که در 4 دهه اخیر به ایران مهاجرت کردند با استفاده از نظرات«علی نجف زاده»، پژوهشگر ایرانی و استاد دانشگاه و نویسنده کتاب «گروه‌های مهاجر به مشهد از صفویه تا کنون» مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
به دنبال کودتای «نور محمد تره‌کی»، رهبر «حزب دموکراتیک خلق افغانستان» علیه «داوود خان» در سال 1357 خورشیدی و سپس تجاوز شوروی به افغانستان، شمار زیادی از افغانستانی‌ها دست به مهاجرت زدند و ایران به یکی از کشورهای مهاجر پذیر تبدیل گردید.
این مهاجران به سرعت وارد ایران شده و در مناطق مختلف روستایی و شهری سکونت گزیده و با جمعیت ایرانی در مناطق مختلف ایران روابط گوناگون اقتصادی و اجتماعی برقرار کردند.
در ابتدا تصور می‌شد که دوره اقامت مهاجران افغانستانی در ایران کوتاه باشد، اما به دلیل استمرار نابسامانی‌های سیاسی، رکود و توقف رشد اقتصادی در آن کشور، مهاجران در ایران ماندگار شدند.
طولانی شدن مدت اقامت آنان موجب گستردگی روابط بین مهاجران و جمعیت ایرانی و استقرار طولانی مدت برخی از مهاجران گردید.
نجف زاده در خصوص انتخاب ایران توسط مهاجران افغانستانی دلایل بسیاری را بر شمرده است که مهم‌ترین آنان عبارتند از مرزهای طولانی با افغانستان، اشتراکات مذهبی و دینی بین مردم دو کشور، مخالفت ایران با استقرار نظام کمونیستی در افغانستان و پشتیبانی از مجاهدین افغانستانی و نهضت مقاومت، نزدیکی فرهنگی و زبانی بین گروه‌های مهاجر با ایران که روابط فرهنگی را تسهیل می‌کرد، نزدیکی ایران به موطن مهاجران و امکان بازگشت سریع به وطن در صورت مساعد شدن شرایط.
مهاجران در سال‌های اولیه بیشتر در نوار مرزی ایران با افغانستان و در استان‌های خراسان و سیستان و بلوچستان ساکن شدند.
نجف زاده، عامل موثر در مهاجرت افغانستانی‌ها را دافعه موطن ذکر کرده است.
در میان علل بازگشت آنان نیز شرایط موطن اصلی بیشتر از هر عامل تاثیر گذار بوده است و همان طور که در طول سال‌های 72-1370 خورشیدی با آرام شدن اوضاع، صدها هزار نفر به کشور خود بازگشتند اما با گسترش درگیری‌ها و ناامنی‌ها سیر بازگشت مهاجران متوقف شد.
مهم ترین مهاجران افغانستانی به ایران گروه‌های سیاسی اسلامی، خانواده‌های شهدا، سربازان فراری، دسته‌هایی از کارمندان لشکری و کشوری که از خدمت به رژیم کمونیستی سرباز زدند و سایر آوارگان سیاسی بودند.
در حال حاضر گروه اصلی مهاجران افغانستانی را غیر پشتون‌ها تشکیل می‌دهند که در ایران مشکل زبانی و فرهنگی ندارند.
گرایش مذهبی یکی از علل اصلی توجه شیعیان افغانستانی به مشهد است و رسم زیارت و نزدیکی به مقبره امام رضا (ع) یکی از علل توجه به این شهر زیارتی بوده است.
مدارک تابعیت مهاجران افغانستانی به سه دسته تقسیم می شود:
گروه نخست دفترچه پناهندگی که توسط نیروی انتظامی و مدیریت اتباع خارجی صادر شده است.
گروهی دیگر نیز بعد از گرفتن پاسپورت ورود به ایران، اقامت یک ساله صادر و هر سال تمدید می‌شود.
و گروه سوم دارای کارت شناسایی هستند که زیر نظر دفتر اتباع خارجی و سازمان ملل متحد صادر و همه ساله تمدید می‌شود.